Multimedialny cykl edukacyjny dla Polaków i Polonii

 

STRONĘ PROJEKTU WYŚWIETLONO RAZY

ALFABET LITERATURY POLSKIEJ
Multimedialny cykl edukacyjny dla Polaków i Polonii

ODCINEK 49   C jak Cuda dr hab. Lech Giemza profesor KUL

POSŁUCHAJ

KONSPEKT I SPIS LEKTUR

- Część wprowadzająca definicyjno-wyjaśniająca czym jest zjawisko cudu:
cud jest wydarzeniem nadprzyrodzonym, religijnym, moc boska, odniesienia biblijne, ale może też być traktowany przymiotnikowo, w przenośni jako niezwykły, szczęśliwy zbieg okoliczności, osoba lub rzecz doskonała albo bardzo piękna.

W XIII w. św. Tomasz z Akwinu podaje następującą definicję cudu: „Mówi się, że coś jest cudem, kiedy dzieje się poza porządkiem wszelkiego stworzenia”.

Różne są objawy cudowności w literaturze. Niespodziewany przymiotnik wydobywa rzecz z szarego tła opisu. W toku fabuły zdarzenie wyłamuje się z fatalizmu ludzkiego losu. Inne zdarzenie, w czasie teraźniejszym opisywane jako teraźniejsze, zaczyna — zapoznając naturalny bieg czasu — szukać sobie skrytych przejść pozaczasowych ku przeszłości i przyszłości.
Rzeczy i zdarzenia zrobione ze słów jakby usiłowały się uchylić od dyktatu narzuconego przez słowną racjonalność, od gramatycznego czasu.
Dzięki takim cudom, które się w niej objawiają, sama literatura działa cudownie: lata upływają od ostatniej lektury powieści i kiedy poszukujemy pamięciowych śladów okazuje się, że przechowaliśmy te przede wszystkim opisy i wydarzenia, które były słownie niezwykłe na swoich słownych tłach. Może cała „tekstowa masa" powieści służy takim pamięciowym obrazom za utrwalającą substancję? Może literatura jest po to tylko?
Zwykle jednak inaczej rozumie się cudowność w literaturze. Na przykład jako atrybut baśni magicznej. Jeśli jest to baśń rzeczywiście magiczna, a nie infantylna adaptacja, wówczas magiczne przedmioty i magiczne przebiegi zdarzeń należą do pewnego ścisłego porządku przyczyn i skutków, są cudami konsekwencji; jeśli je pamięć po latach z tego porządku wyizolowuje, to czyni tak wbrew pamięci o prawach literackiego gatunku — wtedy mamy do czynienia z ekscesem pamięci a nie jej cudownym, wskrzesicielskim działaniem.

Za: Piotr Matywiecki Cud

Biblia
Biblia jest jedynym w swoim rodzaju zbiorem cudów. Ewangelie, w których opisane zostało życie Jezusa, opowiadają o niezwykłych wydarzeniach, w których On uczestniczył. Najbardziej znane cuda to: przemiana wody w wino w Kanie Galilejskiej, rozmnożenie chleba, wskrzeszenie Łazarza, córki Jaira i wreszcie zmartwychwstanie Jezus. Biblijne cuda mają na celu pokazanie wszechmocy Boga

Gall Anonim - Kronika polska
Jest panegirykiem na cześć króla Bolesława Krzywoustego. W pieśni wstępnej do pierwszej księgi Krzywousty został przedstawiony jak w żywotach świętych. Snuta jest w niej opowieść o cudownych narodzinach przyszłego króla. Królowa nie miała szans na powicie dziecka, mimo tego, dzięki wstawiennictwu św. Idziego., do którego zwróciła się z prośbą, udało jej się to. Zwrócenie uwagi na cudowne narodziny przyszłego króla ma pokazać, że Krzywousty jest kimś wyjątkowym.

Wojciech Bogusławski - Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale
Nieco prześmiewczo potraktowane zdarzenie w kategorii cudu - Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale, wodewil autorstwa Wojciecha Bogusławskiego z muzyką Jana Stefaniego, wystawiony po raz pierwszy prawdopodobnie 1 marca 1794 r. w Teatrze Narodowym w Warszawie, uchodzi za pierwszą polską operę narodową. Jej akcja rozgrywa się w podkrakowskiej Mogile i koncentruje się wokół sporu tytułowych Krakowiaków i Górali, którego tłem jest historia miłosna. Premiera opery miała miejsce na miesiąc przed przysięgą Kościuszki i zgromadziła polskie elity. Libretto oparte zostało na założeniach opery późnoklasycystycznej. Tekst zaginął na wiele lat i został odnaleziony dopiero w 1929 r. przez Leona Schillera, który określił go mianem „polskiej opery narodowej”. Zważywszy napiętą sytuację polityczną przed trzecim rozbiorem Polski, tekst obecnie uchodzi za mistrzostwo aluzji; pojawiają się tutaj moralitety, skrywające elementy niepodległościowe, słowa „Wolność” i „Całość”, topos „słowiańskiej gościnności” i szlacheckiego „umiłowania poprzestawania na małym”. Polityczne konotacje, komediowe perypetie miłosne i wątek walki Krakowiaków z Góralami ukazują strukturę społeczeństwa przed trzecim rozbiorem, kiedy to opera pełniła istotne funkcje propagandowe i kulturalne.
Dla porządku dodajmy, że dramat Wojciecha Bogusławskiego po raz pierwszy został wystawiony w roku 1794 jako Cud, czyli Krakowiacy i Górale. Dopiero dwa lata później pojawił się w tytule dodatek „mniemany”.

Kazimierz Przerwa-Tetmajer - Ekstaza
- cudem jest ukochana kobieta

Nie widzę, słucham cię oczyma, biała!
Nagości twojej linie i kolory
w hymn mi się jeden łączą różnowzory,
w muzykę kształtu, w pieśń twojego ciała...

Melodią jesteś i harmonią cała!
Rzucona kędyś w dalekie przestwory,
jako przelotne świecisz meteory - -
pieśń twej piękności promienieje, pała...

Komu się zjawisz taka, pójdzie dalej
z twarzą od świata odwróconą, senną -
tak ci rzeźbiarze, co Wenus promienną

niegdyś w paryjskim marmurze kowali,
chodzili cisi, senni między ludem -
oni widzieli cud i żyli cudem...

Henryk Sienkiewicz - Potop
Autor opisuje oblężenie przez Szwedów klasztoru jasnogórskiego. Pisze, jak pewnego dnia żołnierze szwedzcy odkrywają, że klasztor pojawia się i znika (mżył drobny deszcz, unosiła się zimna mgła). Zdziwieni stwierdzają także, że – kiedy celować działem w Jasną Górę – ta jakby unosi się i opada, co uniemożliwia trafienie. Innym razem żołnierze zauważają jak świątynia wzniosła się ponad mgły. Przyprawia ich to o strach. Koniec końców, Szwedzi wycofują się – klasztor jest uratowany.

Wisława Szymborska - Jarmark cudów
W wierszu przedstawiona została cała lista cudów. Jak się okazuje, jest ich tyle, że każdy może w nich przebierać i ostatecznie dopasować któryś dla siebie – mamy więc do czynienia z istnym jarmarkiem. Cuda są, według poetki, różne: pospolite, zwykłe, jedne z wielu, kilka w jednym, pierwsze lepsze, nierzucające się w oczy i wiele, wiele innych. Nawet, jak to przy zakupie różnych produktów bywa, można dostać cud gratisowy :

Cud dodatkowy, jak dodatkowe jest wszystko: co nie do pomyślenia jest do pomyślenia.

Wiersz przesyca charakterystyczna dla poezji Szymborskiej nutka ironii. Wszystkie wymienione cudy równają się jednemu, wymienionemu jako pierwszy, czyli pospolitemu. Cudem są najbardziej codzienne sytuacje, jak szczekanie psów za oknem. Są nim też dzieła Matki Natury, jak drzewo, które odbija się w wodzie czy przeciętna krowa właśnie dlatego, że jest krową. Cudem jest całe życie, na które składają się cuda pomniejsze, najzwyklejsze, a jednocześnie bardzo rzadko dostrzegalne.

- opisywanie kolejnych pozycji literackich z zakresu cudu częścią cytatów odpowiadających zagadnieniu

Gall Anonim - Kronika polska
- Powieść o cudzie św. Wojciecha

A ponieważ się pobieżnie o kościele gnieźnieńskim nadarzyła wzmianka, nie godzi się przemilczeć o cudzie, jaki w wigilię tego poświęcenia czcigodny męczennik Wojciech w obecności pogan i chrześcijan pokazał. Tak bowiem nocy tej się trafiło, iż do jakiegoś grodu polskiego umówieni zdrajcy wewnątrz tegoż Pomorzan na sznurach wciągnęli, a ci ukryci między okopami czekali tylko błyśnienia poranku, aby spaść na głowy mieszkańcom. Ale ten, co wiecznie czuwa, nie uśnie nigdy, owszem śpiących ustrzegł czujnością rycerza swego Wojciecha, pogan zaś w zasadzce dybiących na zgubę chrześcijan obegnał dokoła strach wielkooki broni duchownej. Ukazał się im bowiem na białym koniu mąż jakiś zbrojny, który im groził dobytym z pochwy do natarcia mieczem, a ten ścigając ich od schodów do schodów, napędził tak ostatecznie, iż na łeb, na szyję, rzucili się z wysokości. Tym to niewątpliwie obrońcy grodu, gdy dobiegł ich krzyk pogan i zgiełk nagły, ze snu rozbudzeni za sprawą chwalebnego męczennika Wojciecha uszli wiszącego nad głowami niebezpieczeństwa. Tyle na teraz dość jest powiedzieć o świętym Pańskim, a zwrócić pióro ku opisowi ciągu rzeczy przerwanego.

Adam Mickiewicz - "Dziady część IV"
- zauważanie cudu

PUSTELNIK
Przyjaciołom okazać chciałem cud obrazu.
Lecz to, co mnie unosi, ich nawet nie ruszy,
Czułość dla nich zabawą, która nam potrzebą;
Nie mają oka duszy, nie przejrzą do duszy!
Zimnym cyrklem chcą mierzyć piękności zalety!
Jak wilk lub jak astronom patrzają na niebo.
Inny jest wzrok pasterza, kochanka, poety.

Inwokacja z „Pana Tadeusza” Adama Mickiewicza
– cudowne ozdrowienie, cudowne ozdrowienie dla Polski (wskrzeszenie ojczyzny)

Panno Święta, co Jasnej bronisz Częstochowy
I w Ostrej świecisz Bramie! Ty, co gród zamkowy
Nowogródzki ochraniasz z jego wiernym ludem!
Jak mnie dziecko do zdrowia powróciłaś cudem
(Gdy od płaczącej matki pod Twoję opiekę
Ofiarowany, martwą podniosłem powiekę
I zaraz mogłem pieszo do Twych świątyń progu
Iść za wrócone życie podziękować Bogu),
Tak nas powrócisz cudem na Ojczyzny łono.

- wiara w cuda – poszukiwania egzystencjalne

- ostatnia iskierka nadziei

Kornel FIlipowicz - „Rzadki motyl
– w codzienność, pustkę wpada cudowny motyl „żywa istota”, „cud istnienia”; epifania;

„Jego widok po prostu zapierał mi dech w piersiach. Jakże bardzo pragnąłem go wtedy mieć – złowić, mieć trzepoczącego się w siatce, trzymać go w dłoni, potem, ach oczywiście, zatruć go chloroformem, rozpiąć jego piękne skrzydła na deseczce, przebić go szpilką, mieć go w zbiorach! Móc często patrzeć na niego!…”.

- jak opisywać wydarzenia w kategorii cudu ?

Paweła Huelle - „Weiser Dawidek”
- literatura lat 90. – realizm magiczny Paweła Huelle – balans między prawdopodobieństwem a cudem ( fragment z grą w piłkę nożną)

Akcja powieści rozgrywa się w Gdańsku. Historia zagadkowego zniknięcia trzynastoletniego chłopca żydowskiego pochodzenia. Za sprawą dorosłego narratora (Hellera) czytelnik przenosi się do czasu jego dzieciństwa i spotkań z Weiserem, aż do momentu zniknięcia chłopca. Tajemnica dzieciństwa staje się rodzajem obsesji dorosłego dawnego uczestnika zabaw. Brak racjonalnego wyjaśnienia wypadków sprzed lat prowadzi Hellera do podjęcia śledztwa w celu rozwiązania dawnej zagadki poprzez skonfrontowanie własnych wspomnień ze wspomnieniami innych uczestników zabaw. Zaginiony Weiser ujarzmiał zwierzęta, lewitował i prowadził eksperymenty pirotechniczne. Dla Hellera i innych dzieci było to pierwsze zetknięcie się z czymś zakazanym, tajemnicą, czymś co wymyka się osądowi rozumu i wprowadza niepewność

- cud – powszechny sceptycyzm – odniesienia do współczesności;

- podsumowanie odcinka przez eksperta.

NAWIĄZANIE DO UTWORÓW LITERACKICH

Adam Mickiewicz „Pan Tadeusz”, "Dziady"
Kornel Filipowicz „Romans Prowincjonalny i inne historie”
Paweł Huelle, „Weiser Dawidek”

---

ALFABET - ODCINKI

Przyjaźń Porażka Mądrość Tęsknota Liberalizm Laicyzm Uprzejmość Fantastyka Groteska Ekscentryzm Kontrkultura Romantyzm Życie Prawda Natura Cuda Prowincja - ujęcie drugie Historia Miasto Bieda Prowincja - ujęcie pierwsze Światło Modlitwa Piękno Tłum Starość Małżeństwo Jaźń Niewiara Ciało Sztuka Rytuał Świętość Samotność Humor Dzieciństwo bezczelność Śmierć Ironia Codzienność Patos Tragizm Ideologia CYNIZM OBOJĘTNOŚĆ UWAŻNOŚĆ Ojczyzna OJCOSTWO Dzikość Nienawiść Gościnność NADZIEJA DIALOG AMBICJA miłosierdzie dewocja wstyd gniew praca zabawa szczęście melancholia rozpacz głupota

STRONA GŁÓWNA ALFABETU LITERATURY POLSKIEJ

WIĘCEJ O PROJEKCIE

ALFABET, czyli...

Po dzieła literatury polskiej sięgać można z wielu powodów – obowiązku szkolnego, pasji czytelniczej, kontemplacji piękna wyrażonego w sztuce. Jednym z powodów zainteresowania może być próba znalezienia odpowiedzi na pytania odwiecznie i uniwersalnie ważne – czym są i jak mogą realizować się idee z którymi obcujemy na co dzień, stanowiące element naszych moralnych wyborów. Altruizm, bohaterstwo, cnota… układają się w alfabet wartości.

W tym aspekcie w polskiej literaturze możemy znaleźć różnorodność interpretacji, historycznych odniesień i form wyrazu, które świadczą o bogactwie rodzimej kultury budującej w ciągu wieków naszą narodową tożsamość, jej odniesień do światowego dorobku cywilizacyjnego, a w nim twórczego dyskursu, którego zawsze byliśmy aktywnym uczestnikiem. Inspiracja płynąca z literackich wzorców daje bezpośredni emocjonalny impuls do osobistej refleksji odbiorcy, systematyzuje wiedzę o historii idei, procesach kulturowych i pozwala zrozumieć zjawiska historyczne, których emanacją są literackie dzieła. Polska twórczość literacka daje cały wachlarz odpowiedzi na nurtujące nas dylematy zarówno moralne jak związane z narodową tożsamością. Pozostaje jednak pytanie, gdzie ich szukać?

WYKORZYSTANIE MATERIAŁÓW

Projekt „Alfabet literatury Polskiej” zakładając synkretyczną prezentację w twórczości polskich pisarzy ważnych dla każdego z nas idei, odpowiada na to pytanie w przystępnej i atrakcyjnej formie. Stanowi swoisty drogowskaz w świecie pełnym informacyjnego chaosu i wątpliwych ideałów. Naukowcy, literaturoznawcy, przedstawiciele środowisk akademickich zgodnie z przyjętym porządkiem alfabetycznym, prezentują odbiorcom projektu przekrojową panoramę dzieł literackich, w których podejmuje się tematykę idei i zjawisk z nimi związanych.

Projekt adresowany jest do wszystkich grup wiekowych, ze szczególnym akcentem na młodzież uczącą się, dzięki czemu stanowi materiał uzupełniający programy kształcenia w zakresie języka i literatury polskiej. W zamyśle przeznaczony jest w równej mierze dla odbiorców w Polsce, jak też Polonii i Polaków poza granicami kraju.

CELE PROJEKTU
Cele projektu "Alfabet literatury polskiej" to:

1. Popularyzacja i upowszechnienie dorobku polskiej literatury w ujęciu odpowiadającym współczesnym trendom cywilizacyjnym koncentrującym się na pojęciach – ideach, aktualnych w bieżącym dyskursie kulturowym – w Polsce i za granicą, w środowiskach polskich i polonijnych oraz środowiskach autochtonicznych miejsc zamieszkania naszych rodaków.
2. Zainteresowanie polskiej młodzieży w kraju i za granicą polską kulturą wyrażoną w rodzimych dziełach literackich, odpowiadającą na uniwersalne pytania jakie stawia sobie dorastające pokolenie.
   Tym samym dostarczenie argumentów w potencjalnej dyskusji o wartości polskiej kultury.
3. Budowanie tożsamości i dumy narodowej poprzez wskazanie i omówienie literackich źródeł specyficznie polskich, a zarazem uniwersalnie ważnych, bo osadzonych w globalnym dorobku cywilizacyjnym.
4. Dostarczenie materiałów uzupełniających proces kształcenia w zakresie literatury i języka polskiego dla szkół i ośrodków edukacyjnych w kraju i za granicą
5. Popularyzacja czytelnictwa w języku polskim i nauki języka
6. Pobudzenie dyskusji nad polskim dorobkiem literackim w aspekcie historii idei

ODBIORCA PROJEKTU
Grupę docelową stanowią:

1. Polonia i Polacy poza granicami kraju – w szczególności polskie szkoły, ośrodki kultury polskiej, organizacje polskie i polonijne na obczyźnie
2. Polacy w kraju – w szczególności młodzież kształcąca się na poziomie średnim i wyższym, jako materiał uzupełniający do zajęć z literatury i języka polskiego
3. Ośrodki naukowe i badawcze w Polsce i za granicą zajmujące się literaturą polską (listy dialogowe w językach obcych umożliwią zrozumienie obcokrajowcom)
4. Instytucje rządowe w gestii których leży upowszechnianie polskiej kultury i dziedzictwa narodowego oraz oświata polska
5. Instytucje pozarządowe zainteresowane tematyką projektu

ALFABET JĘZYKA POLSKIEGO
Projekt dofinansowany przez Instytut Rozwoju Języka Polskiego
ze środków Ministra Edukacji Narodowej

Publikacja wyraża jedynie poglądy autora/ów i nie może być utożsamiana z oficjalnym stanowiskiem IRJP ani MEN